Khay định hình nhựa PET có an toàn khi đựng thực phẩm không?

Khay nhựa PET đựng thực phẩm có an toàn không?

Có một nghịch lý đang diễn ra tại nhiều hộ gia đình và nhà hàng: khay nhựa PET được sử dụng phổ biến mỗi ngày nhưng không mấy ai thật sự chắc chắn về độ an toàn của chúng khi tiếp xúc với thực phẩm. Liệu việc sử dụng khay định hình nhựa PET để đựng đồ ăn nóng, lưu trữ thực phẩm lâu dài có gây hại gì cho sức khỏe không? Đây chính là lý do khiến người tiêu dùng ngày càng quan tâm hơn đến chất liệu bao bì thực phẩm và cần một câu trả lời rõ ràng, dựa trên bằng chứng khoa học.

Khay định hình nhựa PET là giải pháp phù hợp khi đựng thực phẩm nguội, đồ khô hoặc sử dụng ngắn hạn. Tuy nhiên, nếu dùng sai mục đích – như hâm nóng, đựng đồ nhiều dầu mỡ, hay tái sử dụng – sẽ tiềm ẩn rủi ro thôi nhiễm hóa chất, ảnh hưởng sức khỏe lâu dài. Do đó, bạn nên cân nhắc kỹ vật liệu và mục tiêu sử dụng. Với nhu cầu cần chịu nhiệt, nên chọn hộp nhựa PP hoặc giấy tráng PE thay thế.

Những yếu tố quyết định tính an toàn của khay nhựa PET

Khay định hình nhựa PET (Polyethylene Terephthalate) được sản xuất từ loại nhựa nhiệt dẻo có tính ổn định cao, thường dùng trong đóng gói thực phẩm và đồ uống như chai nước, hộp đựng salad, khay sushi, v.v. Tuy nhiên, để đánh giá tính an toàn thực phẩm của khay PET, cần xem xét các yếu tố sau:

1. Loại nhựa và mức độ tương thích thực phẩm

Nhựa PET thuộc nhóm nhựa số 1, được FDA (Mỹ), EFSA (châu Âu), và Bộ Y tế Việt Nam cho phép sử dụng làm bao bì thực phẩm. Tuy nhiên, PET chỉ an toàn khi sử dụng ở nhiệt độ thường hoặc lạnh. Nếu dùng cho thực phẩm nóng (>60°C), PET có thể giải phóng antimony – một chất có khả năng gây độc trong liều cao kéo dài.

Theo nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), antimony oxit có thể thôi nhiễm từ chai/lọ PET ở mức rất thấp, tuy nhiên vẫn nằm trong giới hạn cho phép nếu sử dụng đúng mục đích.

2. Điều kiện tiếp xúc: nhiệt độ, thời gian, độ acid của thực phẩm

PET có đặc tính kỵ nhiệt – nghĩa là không thích hợp cho môi trường nhiệt cao như lò vi sóng, nồi hấp hoặc tiếp xúc với dầu nóng. Ngoài ra, khi PET tiếp xúc lâu với thực phẩm có tính acid (nước chanh, cà chua), mức độ thôi nhiễm có thể gia tăng nhẹ.

3. Chất lượng gia công – lớp phủ và phụ gia

Một số nhà sản xuất sử dụng lớp phủ để tăng độ bóng hoặc pha phụ gia tái chế, ảnh hưởng đến khả năng tương thích thực phẩm. Khay PET đạt tiêu chuẩn an toàn cần có chứng nhận như FDA (Hoa Kỳ), ISO 22000, HACCP hoặc QCVN 12-1:2011/BYT.

4. Tình trạng khay – mới hay tái sử dụng

Dù PET có thể tái chế, nhưng việc sử dụng nhiều lần – đặc biệt khi rửa bằng nước nóng hoặc để trong tủ đông – sẽ làm biến tính vật liệu, ảnh hưởng đến tính ổn định hóa học và tăng nguy cơ thôi nhiễm.

Phân tích thực tế khi dùng khay nhựa PET

Hãy tưởng tượng bạn vừa đặt một phần cơm văn phòng được giao tận nơi. Cơm nóng hổi được đựng trong chiếc khay nhựa PET bóng loáng, có nắp đậy kín. Bạn đặt luôn vào lò vi sóng mà không để ý. Đây là một tình huống cực kỳ phổ biến nhưng lại tiềm ẩn nguy cơ đáng lo nếu hiểu sai về tính chất của vật liệu PET.

1. Trường hợp sử dụng đúng mục đích

• Đựng thực phẩm nguội, salad, trái cây tươi: Khay PET hoạt động rất tốt trong môi trường lạnh hoặc nhiệt độ phòng. Nó không phản ứng với độ acid nhẹ, không thôi nhiễm hóa chất trong điều kiện thường.
• Đóng gói thực phẩm ngắn hạn: Các chuỗi cửa hàng tiện lợi thường sử dụng khay PET để đựng cơm hộp bán trong ngày – khi không có yêu cầu hâm nóng hoặc bảo quản dài hạn.

Thực tế các chuỗi nhà hàng 7-Eleven tại Thái Lan và Nhật Bản đều có quy định riêng: hộp PET chỉ dùng cho món nguội, còn đồ nóng phải dùng hộp PP hoặc giấy ép cách nhiệt.

2. Trường hợp gây rủi ro

• Hâm nóng trong lò vi sóng: Dưới nhiệt độ >70°C, PET có thể giải phóng antimony hoặc formaldehyde – cả hai đều có thể tích tụ trong cơ thể nếu tiếp xúc kéo dài.
• Đựng thức ăn dầu mỡ nóng: Dầu sôi có thể phá vỡ cấu trúc polymer, khiến PET biến dạng và mất tính ổn định.

Đại học Toronto (Canada) đã thử nghiệm đun nóng khay PET trong lò vi sóng ở 100°C trong 2 phút, kết quả làm nồng độ antimony tăng gấp 2,3 lần so với mức cho phép của EU trong nước uống (0.005 mg/L).

3. Sự nhầm lẫn giữa PET và PP

Rất nhiều người tiêu dùng nhầm khay nhựa PET với khay nhựa PP (số 5) – loại chịu nhiệt tốt hơn. Do hình dáng và màu sắc tương tự, việc dùng sai loại khay trong chế biến thực phẩm nóng là điều phổ biến.

Đây là điểm mấu chốt khiến khay nhựa PET có thể trở thành rủi ro tiềm ẩn nếu không được nhận diện đúng.

Kết quả và rủi ro đã được chứng minh

Rất nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khay định hình nhựa PET chỉ thực sự an toàn khi sử dụng đúng mục đích – tức là không dùng cho môi trường nhiệt cao và không tái sử dụng nhiều lần.

1. Các rủi ro về sức khỏe

• Nguy cơ thôi nhiễm chất độc: Dư lượng antimony và acetaldehyde có thể xâm nhập vào thực phẩm nếu PET bị đốt nóng quá mức.
• Ảnh hưởng lâu dài: Một nghiên cứu từ Environmental Health Perspectives (2022) cho thấy: người tiếp xúc lâu dài với nhựa PET trong điều kiện không phù hợp có thể tích tụ kim loại nặng ở mức nhẹ trong máu và nước tiểu.

2. Rủi ro từ khay PET tái chế kém chất lượng

• Một số khay PET giá rẻ không đạt chuẩn kiểm định có thể sử dụng nhựa tái chế trộn lẫn nhiều nguồn, chứa tạp chất hoặc không rõ nguồn gốc. Điều này càng làm tăng nguy cơ phơi nhiễm.

3. Biến dạng, mất kết cấu vật liệu

• Khi đựng đồ nóng, khay PET dễ bị mềm, biến dạng, vỡ nứt – làm tràn thực phẩm và mất thẩm mỹ, giảm an toàn vệ sinh thực phẩm.

Khuyến nghị chọn khay PET theo từng tình huống

Không phải lúc nào khay định hình nhựa PET cũng gây hại – vấn đề nằm ở việc người dùng có hiểu đúng cách sử dụng hay không. Dưới đây là các khuyến nghị cụ thể giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn:

1. Nên dùng khi:

• Đựng thực phẩm nguội, rau củ, trái cây cắt sẵn: Khay PET giữ thực phẩm tươi, không nhiễm mùi, dễ trưng bày.
• Sử dụng một lần cho thực phẩm không cần hâm lại: Thích hợp trong đóng gói tại chợ, cửa hàng mang đi.
• Dùng cho bánh ngọt, sushi, đồ lạnh đóng gói: Giữ hình dạng và màu sắc sản phẩm tốt.

Gợi ý: Trong ngành F&B, PET được ưa chuộng nhờ tính minh bạch, giúp “khoe hàng” đẹp mắt trong tủ mát.

2. Không nên dùng khi:

• Hâm nóng thực phẩm trong lò vi sóng, lò nướng: Tuyệt đối tránh, dù chỉ vài phút.
• Đựng thức ăn chiên xào, canh nóng, cháo: Dầu nóng hoặc nước sôi có thể làm PET biến dạng và phát sinh chất độc.
• Tái sử dụng nhiều lần: Đặc biệt sau khi rửa bằng nước nóng, PET dễ bị hư cấu trúc.

3. Tình huống thay thế tốt hơn:

Tiêu chuẩn và pháp lý về khay nhựa PET

Dù phổ biến, nhưng khay định hình nhựa PET vẫn phải tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về bao bì tiếp xúc thực phẩm. Việc nắm rõ các chuẩn pháp lý giúp bạn chọn sản phẩm an toàn hơn.

1. Tiêu chuẩn trong nước

• QCVN 12-1:2011/BYT: Quy định mức độ thôi nhiễm hóa chất, kim loại nặng từ vật liệu nhựa tiếp xúc thực phẩm.
• Thông tư 18/2019/TT-BYT: Yêu cầu đơn vị sản xuất bao bì phải công bố hợp quy, dán nhãn rõ nguồn gốc.
• Tiêu chuẩn cơ sở (TCCS): Mỗi doanh nghiệp sản xuất khay PET phải có hồ sơ kỹ thuật nội bộ.

Lưu ý: Người tiêu dùng có thể yêu cầu xem giấy chứng nhận hợp quy (bản scan) từ nhà cung cấp.

2. Tiêu chuẩn quốc tế liên quan

• FDA (Hoa Kỳ): PET dùng trong thực phẩm phải đạt chỉ tiêu thôi nhiễm dưới 0.005 mg/L với antimony.
• EFSA (châu Âu): Cấm dùng PET tái chế không rõ nguồn gốc trong đóng gói tiếp xúc trực tiếp thực phẩm.
• ISO 22000 / HACCP: Áp dụng cho dây chuyền sản xuất khay PET đạt vệ sinh an toàn thực phẩm.

3. Vấn đề tái chế và môi trường

• PET có thể tái chế, nhưng không nên tái sử dụng trong gia đình nếu đã tiếp xúc với thực phẩm nhiều dầu mỡ.
• Mã tái chế của PET là số 1, nên người dùng nên kiểm tra ký hiệu dưới đáy khay để phân biệt.