Cá chình điện có giật chết người khi phóng điện không?

Cá chình điện có giật chết người không?

Không ít người từng nghe chuyện cá chình điện có thể giật chết người, khiến sinh vật này mang danh “kẻ sát điện dưới nước”. Nhưng sự thật có đúng như vậy không, hay chỉ là phóng đại? Để hiểu rõ, ta cần phân tích cấu trúc, khả năng phóng điện và điều kiện thực tế khi con người tiếp xúc với loài cá này.

Cá chình điện (Electrophorus electricus) sống chủ yếu ở Nam Mỹ, có thể phát ra dòng điện lên đến 600–860 volt, đủ để làm tê liệt con mồi hoặc kẻ thù. Tuy nhiên, để biết cá chình điện có giật chết người không, ta cần hiểu rõ cường độ dòng điện, thời gian phóng điện và điều kiện môi trường.

Yếu tố quyết định cá chình điện có gây tử vong hay không

Khi nói đến khả năng “giật chết người”, yếu tố chính không chỉ là hiệu điện thế (V) mà là cường độ dòng điện (A) và thời gian tác động.

Các chuyên gia của National Geographic và Smithsonian cho biết:

• Cá chình điện có thể phát ra điện áp từ 400–860V, cường độ khoảng 1 ampere, kéo dài 0.1–0.2 giây mỗi lần phóng.
• Một con cá trưởng thành có thể phóng liên tiếp khoảng 5–8 xung điện trong vài giây, tổng năng lượng đủ làm tê liệt động vật lớn hoặc khiến người mất ý thức tạm thời.

Như vậy, để gây tử vong, cần hội đủ ba yếu tố:

1. Điện áp cao dòng điện mạnh,
2. Thời gian phóng điện kéo dài,
3. Môi trường dẫn điện tốt (như nước đục hoặc nước muối).

Tuy nhiên, trong thực tế, đa số trường hợp con người bị cá chình điện giật chỉ dẫn đến mất thăng bằng, ngất tạm thời hoặc chấn thương thứ cấp do té ngã xuống nước – chứ không phải tử vong trực tiếp do điện.

Cá chình điện phóng điện ra sao và tác động lên người

Thực tế, cá chình điện không phóng điện ngẫu nhiên. Chúng chỉ kích hoạt cơ quan điện khi săn mồi hoặc tự vệ. Cơ quan điện chiếm tới 80% chiều dài cơ thể, gồm hàng ngàn tế bào đặc biệt gọi là electrocytes hoạt động như pin sinh học.

Quy trình phóng điện:

1. Khi bị đe dọa, não cá chình phát tín hiệu thần kinh tới các electrocytes.
2. Các tế bào này đồng loạt giải phóng điện áp, cộng hưởng tạo ra dòng điện cực mạnh.
3. Dòng điện truyền qua nước, gây choáng toàn thân cho mục tiêu trong bán kính 1–2 mét.

Các thí nghiệm của Kenneth Catania (ĐH Vanderbilt, Mỹ) cho thấy:

• Mỗi xung điện của cá chình kéo dài 0,1 giây nhưng đủ làm co cơ toàn thân con mồi.
• Một người bị phóng điện ở cự ly gần có thể bị co cơ, tê liệt tạm thời, ngã xuống nước — đây chính là nguy cơ tử vong gián tiếp.

Do đó, cá chình điện giật chết người không phải vì dòng điện “thiêu đốt”, mà vì mất ý thức rồi chết đuối là nguyên nhân thực tế trong hầu hết tai nạn.

Mức độ nguy hiểm được ghi nhận do cá chình điện gây ra

Theo các báo cáo khoa học từ Journal of Fish Biology (2023), không có trường hợp nào được xác nhận người chết trực tiếp do điện cá chình, nhưng có hàng chục ca tử vong gián tiếp vì ngạt nước hoặc chấn thương sọ não do ngã.

Một con cá chình điện có thể phát điện với công suất 600V x 1A = 600W, tương đương một lò sưởi nhỏ, nhưng chỉ trong vài phần mười giây. Không đủ để thiêu đốt mô người, nhưng đủ khiến cơ tim rối loạn nhịp trong một số trường hợp yếu tim.

→ Cá chình điện có thể giật chết người, nhưng chỉ trong điều kiện đặc biệt – cực hiếm gặp.

→ Nguy cơ lớn nhất là chết đuối hoặc chấn thương do sốc điện gây ngất.

Cách phòng tránh khi gặp cá chình điện ngoài tự nhiên

Để giảm rủi ro, chuyên gia khuyến nghị một số biện pháp an toàn khi di chuyển trong khu vực có loài này:

• Không lội nước đục sâu ở vùng sông Amazon, Orinoco – nơi cá chình điện sinh sống.
• Không chạm tay hoặc kích động cá chình trong bể thủy sinh.
• Nếu bị giật: bình tĩnh, tránh hoảng loạn, ra khỏi nước nhanh nhất có thể, nằm ngửa để giữ thăng bằng.
• Khi sơ cứu người bị giật: không chạm trực tiếp khi cá còn gần, gọi cấp cứu, kiểm tra nhịp tim và hô hấp.

Một điểm cần lưu ý: dù cá chình điện phóng điện có giật chết người không thường xuyên xảy ra, nhưng cú sốc điện có thể gây loạn nhịp tim — rất nguy hiểm với người có bệnh nền tim mạch.

Sức mạnh dòng điện từ cá chình so với các loài khác

Để thấy rõ mức độ “khủng” của cá chình điện, ta so sánh nhanh với một số sinh vật điện khác:

→ Rõ ràng, cá chình điện là “vua điện” trong giới động vật thủy sinh, nhưng không phải sát thủ của loài người như nhiều người nghĩ.

Cá chình điện có thể phát ra dòng điện cực mạnh, đủ khiến người bị tê liệt và ngất xỉu, nhưng rất hiếm khi gây chết người trực tiếp. Nguy cơ cao nhất đến từ môi trường nước và mất ý thức dẫn đến chết đuối. Vì vậy, khi đi du lịch hoặc khám phá thiên nhiên vùng Nam Mỹ, hãy giữ khoảng cách an toàn, tránh chạm cá chình. Hiểu đúng về cá chình điện có giật chết người không giúp ta vừa tôn trọng tự nhiên, vừa bảo vệ chính mình.